देवी काली: समय, मृत्यु र शक्तिको देवी
काली गायत्री मन्त्र: ॐ महाकाल्यै च विद्महे। श्मशानवासिन्यै च धीमहि। तन्नो काली प्रचोदयात्॥
पृष्ठभूमि
कालिका मन्दिर कालिका आश्रमको संक्षिप्त परिचय :
यतो धर्मस्ततो जय: भन्ने सदुक्तिलाई हृदयङ्गम गरी धार्मिक पूजार्चनादि अनुष्ठानद्वारा आध्यात्मिक भावनाको विकास गर्नका निमित्त धार्मिक संघ संस्थाहरूको संस्थापना हुने गर्दछ । यस क्रममा समाजमा बढ्दै गइरहेको चरम भौतिकवादी, भोगवादी आसुरी प्रवृत्तिबाट निवृत्त हुन सत्सङ्ग, आध्यात्मिक प्रवचन गोष्ठीहरूको आयोजना गरी आध्यात्मिक नैतिक समाजको स्थापना हेतु यस कालिका मन्दिर कालिका आश्रमको जन्म हुन गएको हो । स्थानीय धर्मप्राण जन समुदायको इच्छाअनुसार आदिशक्ति भवानी कालिका माताको मन्दिर स्थापना गरी समाजका असद्वृत्तिको समाप्ति र सत्य न्यायादि सुप्रवृत्तिको प्राप्तिका लागि आमा भवानीको पूजन-आराधना गर्ने उद्देश्य अनुरूप संस्थापित यस संस्थाको गौरव गरिमा विशिष्ट छ। यस संस्थाले समयको प्रवाहसंगै | गतिशीलता प्राप्त गर्न २०३९ सालमा मन्दिरको निर्माण गरी त्यसमा | माता कालिकाको मूर्ति स्थापना एवं प्राण प्रतिष्ठा गरिएको हो । त्यसपछि | स्थानीय धर्मानुरागी व्यक्तित्वहरूको अनवरत सहयोग र सद्भावनाको फलस्वरूप यसलाई संस्थागत रूप दिन कालिका मन्दिर कालिका आश्रमको विधान, २०४९ पारित भयो (दर्ता मिति: २०४९/०७/०६)। नेपाल सरकारको संघ- संस्था ऐन २०३४ अन्तर्गत जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा दर्ता भई यो संस्थाले वैधानिक मान्यता प्राप्त गन्यो । यसरी एउटा गैर सरकारी संस्थाका रूपमा आफूलाई प्रस्तुत गरेको यस संस्थाका उद्देश्यहरूमा पनि व्यापकता आयो । संस्थाको विधान अनुसार “यस आश्रमको मूल उद्देश्य मनुष्य | मात्रको शारीरिक, मानसिक, बौद्धिक विकासको लागि आदर्श गुरूकुल परम्परानुसार पुस्तकालय स्थापना गरी अध्यापन कार्य सञ्चालन गर्ने, ज्ञान र विज्ञान एक- अर्काको पूरक हुन् भन्ने बारे बोध गराउने, आधुनिक युगको मागअनुसार भाषा ज्ञानका लागि अंग्रेजी भाषा पनि आंशिक ऐच्छिक रूपमा अध्यापन गर्दै सामाजिक सुधारका लागि आत्मानुशासन र मौका-मौकामा वैदिक हिन्दू धर्मले मान्दै आएका पर्वहरूमा धार्मिक आध्यात्मिक प्रबचन गर्ने, गराउने र “परोपकाराय सतां विभूतय;तमसो मा ज्योतिर्गमय, धर्म एव हतो हन्ति, धर्मो रक्षति रक्षितः जस्ता उपदेशलाई समेत सार्थक पार्न प्रयत्नरत रहने उद्देश्य हुनेछ ।”
यस स्थानमा मन्दिर निर्माण गर्ने भावना कसरी उत्पन्न भयो ? कालिका मन्दिर नै किन संस्थापना गरियो ? भन्ने सम्बन्धमा यसको लामो इतिहास चाहिं देखिदैन । २०२९ साल वसन्त ऋतुको समयमा गैंडाकोट गाउँभरि पशुरोग फैलिएको र सो रोगबाट निवृत्ति पाउनका लागि कालिका माईको पूजा गरिएको प्रसङ्ग नै मन्दिर स्थापनाका लागि पूर्वाधार बनेको कुरा स्थानीय समाजसेवी नारायण दत्त पौडेल र टीकाराम आचार्यको भनाइ छ। अहिले जहाँ मन्दिर अवस्थित छ त्यसै ठाउँको करीब ५० मीटर दक्षिणमा रहेको कटहरको फेदमा सर्वप्रथम कालिका माईको पूजा भएको र पूजनपश्चात् साँच्चि नै गाउँमा व्याप्त पशुरोग नियन्त्रित भएको कुरा श्री पोडेल र आचार्य बताउनु हुन्छ । यसपछि नै सो स्थानमा समय समयमा कालिका देवीमा पूजा गर्ने चलन चल्न थाल्यो । यसै क्रममा २०३३ सालमा सोही स्थानमा एक प्राथमिक विद्यालय खोली कालिका प्राथमिक विद्यालय नामकरण गरियो । बिद्यालय स्थापनाको लागी उपयुक्त ठाउँ छनौट गर्दा भविष्य कालिका भगवातिको मन्दिरको रुपमा बिकाश बिस्तार गर्न सहज हुने गरी र बिद्यालय र मन्दिरलाई कुनै असर नपर्ने गरी त्यस बेलाका अग्रज धार्मिक तथा सामाजिक व्यक्तित्वहरुले कटहरको रुखको फेदमा गर्दै आएको कालिका भगवतीको पुजा थान लाई लगभग ५० मिटर उत्तर तर्फ हाल कालिका मन्दिर कालिका आश्रम रहेको परिषर भित्र २०३३ सालको चैत्रास्तामीमा स्तान्तरण गरि कालिका भगवतीको थान गराई पुजा अर्चना सुरु गरिएको थियो | यसै तथ्यलाई मन्दिर स्थापनाको शुवरम्भ मानिन्छ |कालिका भगवतीको पूजार्चनाका लागि टीकाराम आचार्य,कृष्णबहादुर बस्नेत, नारायणदत्त पौडेल, भवदत्त चापागाई, मुक्तिनाथ घिमिरे, पीताम्बर लामिछाने, धनबहादुर कुँबर आदि धर्मप्रेमी, समाजसेवी महानुभावहरूको सक्रियता रह्यो । यसपछि २०३७ सालमा मन्दिर निर्माण गर्ने निर्णय भयो । सोही सालमा मन्दिर निर्माण कमिटी भवानीशंकर सापकोटाको अध्यक्षतामा गठन भयो । सो ऐतिहासिक समितिको बनोट निम्न अनुसार थियो







हाम्रो दृष्टिकोण र जारी कामहरू
01.
— नित्य पूजा
सम्पूर्ण देवी देवताको नित्य पूजा श्रद्धा र
भक्ति पुर्वक सम्पन्न गर्ने
02.
— आश्रम
वैदिक सनातन हिन्दु धर्मशास्त्र अनुसार कालिका मन्दिरका साथै सुविधा सम्पन्न आश्रमको रुपमा विकसित गर्ने
03.
— योग ध्यान तथा सत्सङ्ग
योग ध्यान तथा सत्सङ्गलाई मानव जीवनमा दैनिक जीवन पद्धतिको रुपमा विकास गर्ने
04.
— दिवा आश्रम (जेष्ठ मिलन)
समयानुकूल सुबिधा सम्पन्न दिवा आश्रम (जेष्ठ मिलन) स्थलको रुपमा स्थापित गराउने
05.
— वाटिका र भौतिक संरचना
कालिका मन्दिर कालिका आश्रमलाई आकर्षक वाटिका र भौतिक संरचनाको निमार्ण गरी आध्यात्मिक एवं धार्मिक धरोहरका साथै दिव्य शान्ति धामको रुपमा स्थापितगराउने
06.
— ब्रह्मरुपा पुस्तकालय
ब्रह्मरुपा पुस्तकालयलाई ब्यबस्थापन गर्ने